با در نظر داشتن همه این شرایط برای سوئد، نکته دیگری که میتواند جالب توجه باشد اینکه این کشور با وجود داشتن بزرگترین معدن طلای اروپا(بولیدن) اما از سال ۱۹۶۷ به دلیل آثار سوء محیطزیستی تاکنون تعطیل کرده است.
آب یکی از مهمترین و حیاتیترین فاکتورهای بخش معدن و زنجیره معدنی در کشور است. اگر آب وجود نداشته باشد استحصال مواد معدنی هم صورت نخواهد گرفت و این موضوع ضربه زیادی را به بخش معدن و توسعه آن خواهد زد زیستبوم منطقهای که معدن یا معادنی در آنها فعالیت دارند به شدت تحت تاثیر کارکرد آنها قرار میگیرد؛ علاوه بر این میزان منابع آبی منطقه نیز بر شیوه و میزان برداشت از معادن هم بسیار موثر است؛ چنانچه به گفته «بهرام شکوری» رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، آب یکی از مهمترین و حیاتیترین فاکتورهای بخش معدن و زنجیره معدنی در کشور است. بدون آب استحصال مواد معدنی هم صورت نخواهد گرفت و این موضوع ضربه زیادی را به بخش معدن و توسعه آن خواهد زد.
آییننامه اجرایی این بند در مدت یکماه پس از ابلاغ این قانون با پیشنهاد وزارت صنعت، معدن و تجارت و تأیید شورایعالی بورس تدوین و اجرایی میشود. گزارش عملکرد این بند سهماه پس از مهلت مقرر به کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و دیوان محاسبات کشور ارائه میشود. در بند (ط) تبصره (۱۸) قانون بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور آمده: وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است حداکثر در مدت سهماه پس از ابلاغ این قانون نسبت به مزایده معادن شناسایی شده تا پایان اسفندماه ۱۴۰۰ اقدام کند.
قانون در همه ابعاد دستاندازی به طبیعت را باز گذاشته و لذا صدور مجوز برای مزایده ۵ هزار معدن در ایران، همواره از پشتیبانی قانون هم برخوردار استبا بررسی قوانین و مصوبههای مجلس و دولت، هم در خواهیم یافت که در پس این اقدام وزارت صمت، یعنی مزایده بیش از ۵ هزار واحد معدنی به بخش خصوصی، مصوبه مجلس شورای اسلامی است.
بهطور قطع، خشکسالی بر زنجیره مواد معدنی تاثیرگذار است. یکی از حیاتیترین مسائل در زمینه بهرهبرداری معادن، موضوع آب است؛ چون در تولید کاتد، فولاد، کنسانتره، گندله و… به آب زیادی نیاز بوده و در حوزه معدنکاری نیز به همین صورت است.
تامل بر این مصوبه با توجه به تعداد معادنی که اکنون در کشور فعال هستند، میتواند نکات مهمی را آشکار سازد. به گفته «تقی نبئی» رئیس وقت سازمان نظام مهندسی معدنی در سال ۱۳۹۹، پنج هزار و ۷۰۰ مورد از ۱۱ هزار واحد معدنی دارای پروانه در کشور فعال و بقیه به علتهای مختلف غیرفعال است؛ آن هم در حالی که همین تعداد از معادن تاکنون خسارتهای زیادی را به پیکره محیطزیست و منابع طبیعی کشور وارد کردهاند.
معادن چه نقشی در چالشهای محیطزیستی دارند؟
«افشین دانهکار» استاد دانشگاه و محقق محیطزیست در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: «فقط مناطق ممنوعه برای معدنکاوی در ایران «پارکهای ملی» هستند و در سایر مناطق بنابر تفاهمنامه سازمان حفاظت از محیطزیست و وزارت صمت، معادن تا جاییکه آثار سوء نداشته باشند، امکان بهرهبرداری دارند.»
براساس این مصوبه؛ «تمام پروانههای صادره سالهای قبل که در اختیار بخشهای خصوصی – تعاونی و نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی قرار گرفته است چنانچه تا پایان اسفندماه ۱۴۰۰ منجر به اکتشاف و استخراج نشدهاند و همچنین سهم معادنی که در اختیار دستگاههای اجرایی و شرکتهای وابسته به آنها از جمله« ایمیدرو» قرار گرفته، چنانچه حداکثر تا پایان تیرماه ۱۴۰۰ منجر به اکتشاف و استخراج نشده باشند و نیز معادن واگذار شده در سال ۱۴۰۱ که منجر به اکتشاف نشود، با رعایت قوانین و مقررات و قرارداد معتبر فیمابین، پروانه صادره لغو و از طریق مزایده به متقاضیان جدید واگذار میشود.»
مشابه چنین وضعیتی در شیلی و برای بزرگترین معدن طلای دنیا هم رخ داد و دادگاه به دلیل آثار مخرب این معدن بر محیطزیست، آن را تعطیل کرده و شرکت بهرهبردار آن را به دلیل آسیب به محیطزیست، به پرداخت جریمه سنگین محکوم کرد.
مردم منطقه سالها از آب آشامیدنی حاصل از ذوبشدن یخچالهای طبیعی که به شکل رود از کوههای «آند» جاری میشد استفاده میکردند اما با آغاز پروژه معدن، آب منطقه به شدت آلوده شد. در سالهای اخیر بسیاری از اهالی منطقه و نیز حیوانات به دلیل مصرف آب دارای مواد خطرناک و گاهی سرطانزا دچار بیماریهای گوناگون شده بودند.
توسعه به معنای مدرن و از نوع پایدار دقیقا بر همین امر تاکید دارد و این همان چیزی است که بسیاری از کشورهای توسعهیافته جهان هم بر آن تاکید داشتهاند. به عنوان مثال سوئد در شمال اروپا و در منطقه اسکاندیناوی که دارای زمستانهای سرد و طولانی و فاقد منابع طبیعی مهمی مانند نفت و گاز هست، همه تلاش و توجه خود را بر نیروی انسانی و کارآمد متمرکز کرده و از این طریق به عنوان یکی از کشورهای توسعهیافته شناخته میشود که این روزها به رقیب جدی برای منطقه «سیلیکون ولی» در ایالات متحده تبدیل شده و بسیاری از کارشناسان بر این باورند تا چند سال آتی سرمایههای زیادی را به این کشور گسیل خواهد کرد که بهدنبال آن، رفاه زیادی را برای جامعه سوئدی به همراه خواهد داشت.
تخریب اراضی، موجب فرسایش آبی – بادی شده و اثرات خشکسالی را تشدید میکند. از بین رفتن خاک سطحی موجب کاهش ظرفیت خاک برای جذب آب و فقدان امکان تغذیه آبهای زیر زمینی و در نهایت منجر به بروز سیلاب خواهد شد. در ایران که سرزمین بهنسبت خشکی است، سیل و خشکسالی همزاد یکدیگرند.
شرایط خشک فلات ایران و توزیع زمانی نامناسب بارشها روی رودخانههای ایران که بیشتر فصلی هستند و میزان جریان در آنها وابسته به میزان بارندگی است، نقش تخریبی معادن را در این زمینه بیش از پیش خودنمایی میکند. از اینرو در مواقعی که بارندگی بیش از متوسط درازمدت باشد، منطقه مواجه با سیل میشود و در سالهایی که بارندگی کمتر از متوسط باشد با پدیده خشکسالی مواجه خواهیم بود.
از این گفته استنباط میشود که قانون دستاندازی به طبیعت را باز گذاشته و لذا صدور مجوز برای مزایده ۵ هزار معدن در ایران، همواره از پشتیبانی قانون هم برخوردار است.
مصوبه قانونی برای واگذاری معادن
در چنین شرایطی «مهدی حمیدی» سرپرست دفتر بهرهبرداری معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت مهرماه امسال از آغاز ثبتنام متقاضیان شرکت در مزایده و محدوده پنج هزار و ۳۴۹ معدن از ۲۶ مهرماه خبر داد که مصوبه مجلس را هم در عقبه قانونی خود به همراه دارد. شاید مخالفت با تعطیلی معادن برای بسیاری از افراد به دلیل کاهش نرخ اشتغال و درآمد عمومی غیرقابل درک باشد اما همچنان این پرسش مطرح است که توسعه از این روش آیا منابع (آب، خاک و ..) و زیست محیط کشور را به مخاطره جدی میاندازد؟