صنعت چاقوسازی زنجان در معرض رکود و فراموشی

به گزارش ایرنا، هنگامی که سخن از چاقوسازی زنجان به میان می‌آید، تاریخچه‌ای کهن در ذهن‌ها تداعی می‌شود. بسیاری از مردم زنجان با این هنر اصیل و بی‌نظیر آشنایی دارند و این هنر به صورت نسل به نسل توسط هنرمندانی که در کوچه پس‌کوچه‌های این شهر برای حفظ آن تلاش کرده‌اند، ادامه یافته است.

از دیرباز تا به امروز، نام زنجان به عنوان نماد چاقوهای با کیفیت و مرغوب شناخته می‌شود که توسط هنرمندان و صنعتگران چاقوساز زنجانی ساخته می‌شود.

تعیین زمان دقیق آغاز این صنعت در استان زنجان ممکن نیست، اما بر اساس اسناد تاریخی، قدمت چاقوی زنجان به دوران مردان نمکی بازمی‌گردد، چرا که چاقو یکی از اشیای یافت شده در این مجموعه تاریخی است.

این چاقو به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین سند معتبر در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان شناخته شده و از آن زمان به بعد، چاقوهای زنجان با ویژگی‌هایی مانند ظرافت، تناسب، آبکاری تیغه، قدرت برش و داشتن استادکاران خبره، شهرت زیادی پیدا کرده‌اند.

بر اساس تحقیقات، در دوره صفویه استادان مهمی مانند عبدالغفار سکاک نقش قابل توجهی در رونق این صنعت ایفا کردند و در دوره قاجار، چاقوهای کرند و چاقوهای ساخت حسن استاد زنجانی از مشهورترین‌ها بودند.

از دیگر مدارک معتبر موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مکاتبات و صورتجلسه‌ای از چاقوسازان در سال ۱۳۲۳ شمسی بوده که اسامی و امضای ۳۱ نفر از چاقوسازان زنجانی در آن ثبت شده است.

صنعت چاقوسازی این استان پس از سال‌ها با فراز و نشیب‌های بسیار به فعالیت خود ادامه می‌دهد؛ هرچند برخی استادکاران با خلق آثار فاخر نامشان را جاودانه کرده و دیگران با مهارت خود این هنر را برای نسل آینده حفظ می‌کنند.

با این حال، استادکاران این هنر اصیل معتقدند که فروش و تولید چاقو در وضعیت خوبی نیست؛ زیرا تورم، گرانی، سختی تامین مواد اولیه و نبود حمایت‌های کافی، بر کیفیت و فروش این هنر سنتی تأثیر منفی گذاشته است.

قاچاق محصولات تقلبی با مهر زنجان، چالش چاقوهای زنجان

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان زنجان اظهار داشت: صنعت چاقوسازی در زنجان به طور مستقیم و غیرمستقیم برای حدود ۱۰ هزار نفر اشتغال‌زایی کرده است. این صنعت در کارگاه‌های کوچک و بزرگ، خانوادگی و نسل‌به‌نسل ادامه دارد و کمک بزرگی به حفظ مهارت‌ها و هنرهای سنتی چاقوسازی می‌کند.

مهدی باقری افزود: این صنعت در روستاهای استان باعث کاهش مهاجرت به شهرهای بزرگ و تقویت اقتصاد روستایی شده است.

وی ادامه داد: چاقوهای زنجان به دلیل کیفیت بالا، طراحی منحصربه‌فرد، استحکام و ظرافت، نه تنها در بازار داخلی بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز مشتریان زیادی دارند و این صنعت یکی از منابع درآمدی مهم استان به شمار می‌رود.

باقری افزود: تولید و صادرات چاقو به کشورهای دیگر به افزایش درآمدهای غیرنفتی استان کمک کرده و جایگاه زنجان را در بازار جهانی صنایع دستی تقویت کرده است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان تاکید کرد: چاقوسازی یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری صنعتی در زنجان محسوب می‌شود و گردشگران داخلی و خارجی با بازدید از کارگاه‌های تولید چاقو با فرایند ساخت این هنر آشنا می‌شوند که این امر به توسعه گردشگری صنایع دستی و افزایش درآمدهای محلی کمک می‌کند.

وی افزود: صنعت چاقوسازی موجب رونق کسب‌وکارهای مرتبط مانند فروشگاه‌های لوازم چاقو، تامین مواد اولیه و خدمات پس از فروش شده و این موضوع به افزایش اشتغال و توسعه اقتصادی محلی کمک می‌کند.

باقری بیان کرد: چاقوهای زنجان شامل انواع چاقوهای ضامن‌دار، میوه‌خوری، باغبانی، قصابی، آشپزخانه و حتی شمشیرهای تزئینی است که با استفاده از مواد اولیه مرغوب و هنر دست استادکاران تولید می‌شوند و این تنوع و کیفیت بالا موجب شده چاقوهای زنجان به عنوان نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی در جهان شناخته شوند.

صنعت چاقوسازی زنجان یکی از صنایع دستی مهم و تأثیرگذار در اقتصاد استان و کشور است که با ایجاد اشتغال گسترده، توسعه صادرات، رونق گردشگری و تقویت اقتصاد محلی نقش کلیدی ایفا می‌کند و به‌عنوان یک برند معتبر صنایع دستی ایران در جهان شناخته می‌شود.باقری خاطر نشان کرد: این صنعت نه تنها در اقتصاد محلی بلکه در معرفی هنر ایرانی و حفظ میراث چند صد ساله نقش مهمی دارد.

وی چالش فعلی این صنعت را قاچاق محصولات تقلبی با مهر زنجان دانست و گفت: نیاز به نوآوری در فرآیندها برای رقابت در بازارهای بین‌المللی بیش از پیش احساس می‌شود.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان زنجان تاکید کرد: حفظ میراث تاریخی همراه با تطبیق با نیازهای مدرن، نقش کلیدی در توسعه پایدار و معرفی هنر ایرانی ایفا می‌کند.

اجاره بها، معضل اصلی هنرمندان چاق‌ساز

رئیس اتحادیه چاقوسازان استان زنجان نیز گفت: با سابقه‌ای بیش از دو هزار و پانصد سال، این هنر یکی از قدیمی‌ترین صنایع فلزی استان و کشور است و مختص این منطقه به شمار می‌رود.

محمد رسول زکی عمده‌ترین مشکل چاقوسازان را فقدان کارگاه عنوان کرد و افزود: اکثر صنعتگران این هنر در کارگاه‌های اجاره‌ای فعالیت می‌کنند و سال به سال افزایش اجاره بها فشار زیادی بر آنها وارد می‌کند و دست و پای هنرمندان را می‌بندد.

وی ادامه داد: هرچند در این زمینه با متولیان شرکت شهرک‌های صنعتی گفتگو شده و قول‌هایی داده شده، اما روند اداری بیش از دو سال به طول انجامیده است.

زکی مشکل دیگر را تامین مواد اولیه استاندارد دانست و گفت: برای ارتقاء کیفیت تولیدات و رقابت با چاقوهای چینی، نیاز به مواد اولیه مرغوب داریم که در صورت تامین، تولید داخلی بهبود می‌یابد.

رئیس اتحادیه چاقوسازان استان زنجان افزود: رفع این مشکل نیازمند توجه مسئولان استانی و کشوری است و تمایز چاقوهای زنجان در ظرافت، استحکام و کیفیت آن نهفته است.

هرچند کیفیت و ظرافت چاقوهای زنجان بسیار بالا است، اما کمبود مواد اولیه مشکلات جدی ایجاد کرده است. وی ابراز امیدواری کرد که با یاری دولت این مشکل حل شود تا چاقوسازان بتوانند با آرامش به فعالیت خود ادامه دهند.

زکی افزود: با حمایت مسئولان استانی، صنعت چاقوسازی استان می‌تواند بیش از پیش درخششی داشته باشد.

رئیس اتحادیه چاقوسازان استان به مشکل برچسب‌گذاری تولیدات استان به عنوان سلاح سرد اشاره کرد و گفت: این موضوع مشکلاتی در ارسال و صادرات ایجاد می‌کند و گاهی ممنوعیت تولید و ارسال محصولات را به دنبال دارد.

وی بیان کرد: وقتی در داخل کشور ارسال چاقو مشکل‌ساز است، این مشکل در صادرات نیز خود را نشان می‌دهد و چاقوهای زنجان به صورت چمدانی و زیرپله‌ای به خارج فرستاده می‌شود.

زکی تاکید کرد: قمه و قداره از سودآورترین محصولات این صنعت است و با تسهیل صادرات می‌توان به افزایش سودآوری امیدوار بود.

نبود حمایت از هنرمندان چاقوساز زنجانی

یک هنرمند چاقوساز زنجان که از سال ۷۴ فعالیت می‌کند، درباره مشکلات این هنر گفت: از سال ۹۶ کارگاه تولیدی تلفیقی چاقوهای صنعتی و سنتی را راه‌اندازی کرده‌ام و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده‌ایم.

علی احمدی بیان کرد: در حال حاضر ۵۰ نفر به صورت مستقیم در این کارگاه مشغول به کار هستند، اما با مشکل کمبود نقدینگی مواجهیم.

احمدی با تاکید بر اینکه صنعت چاقوسازی زنجان در کشور شناخته شده است، تصریح کرد: متأسفانه خرید چاقو در سبد خانوارهای ایرانی و زنجانی در اولویت نیست و خانواده‌ها کمتر به خرید چاقوهای اصل تمایل دارند. یکی از چالش‌های اصلی چاقوی زنجان، واردات بی‌رویه به ویژه چاقوهای چینی است که اغلب توسط خانم‌ها خریداری می‌شود، در حالی که چاقوی زنجان از ظرافت و کیفیت بالایی برخوردار است.

وی یکی از مشکلات اصلی این صنعت را واردات گسترده چاقوهای چینی دانست و افزود: اکثر زنان خانه‌دار این نوع چاقوها را خریداری می‌کنند، در حالی که چاقوی زنجان از ظرافت و کیفیت بالایی برخوردار است.

این هنرمند چاقوساز از دیگر مشکلات این صنعت به مسأله بیمه اشاره کرد و گفت: متأسفانه امسال ۵۰ درصد کمک دولتی بیمه فعالان این صنعت کاهش یافته که نگرانی‌هایی برای فعالان ایجاد کرده است.

وی تاکید کرد: اگرچه سال جاری از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان سال سرمایه‌گذاری برای تولید نامگذاری شده، اما حمایت کافی از تولیدکنندگان صورت نمی‌گیرد و حذف این کمک دولتی فعالان صنعت چاقوسازی را نگران ساخته است.

احمدی افزود: تأمین مواد اولیه مورد نیاز دیگر چالش چاقوسازان است و متأسفانه تسهیلات مناسبی در اختیار فعالان این حوزه قرار نمی‌گیرد که این موضوع به مشکلات کنونی افزوده است.

وی بیان کرد: بارها مشکلات چاقوسازان به مسئولان منتقل شده اما پاسخگویی کافی مشاهده نمی‌شود. چاقوسازی هنر اصلی این خطه از ایران کهن است و باید برای حفظ و پیشرفت آن تلاش مضاعف شود، وگرنه در معرض خطر نابودی قرار می‌گیرد.